Horomos manastır kompleksi 10.ve 13. Yüzyıllar arasında
yapılmıştır ve Hristiyan doğunun en geniş manastırlarından birisidir.Yapı bugün
harabe durumunda olsa da mekânsal kalitesi ve coğrafyaya uyumu ile etkileyici
bir yapıdır.Nikolai Marr ve Toros Toramanyan 1903 ve 1917 yılları arasında
yapının rölövelerini çıkarmıştır.Ermenistan ile savaştan sonra Ani antik kenti
Türkiye sınırları içerisinde kalmış ve Ermeni eserleri üzerine yapılan
araştırmalar sonuçsuz kalmıştır.2012 yılından sonra Horomos ziyaretçilere
açılmıştır.Türk mimarlarının oluşturduğu program vasıtasıyla Manastır üzerinde çalışma
olanağı buldum.Bu nedenle Türk meslektaşlarıma teşekkür etmek isterim.
10.yüzyılın ikinci yarısından itibaren Horomos, Ermeni
krallarının ikamet ettiği bir mekan olmuştur.Ermeni kiliselerindeki ön kilise
işlevi gören ‘’Zhamatun ‘’ ilk olarak türbe işlevi olarak hizmet etmiştir.( Zhamatun:Toplanma salonunu tarif eden
Ermenice bir terimdir.Ortaçağ Ermeni Kiliselerinde girişin önünde bulunurdu.Bu
mekan bir nevi vestiyer gibi,bir dış kilisedir.Zhamatun genellikle dikdörtgen
planlıdır ve çatıyı sütunlar taşır.Yapının merkezindeki sütunlu alanın üzerinde
ışıklıklı bir fener yer alır.Dış duvarlar masiftir ve az sayıda pencere
açıklığı yer alır.)
Manastırın alt kotta yeralmasına karşın Zhamatun bir tepe
üzerinde yer alır.Zhamatun sonradan eklenen bir mekan olmasına rağmen yapıyla
bir bütünlük oluşturur.Zhamatun’un yüksekliği ile uzunluğu eşittir.Zhamatun
mekanı 12.40m ile 18.80m ölçülerindedir ve mekanda 16 tane kolon yer
alır.Merkezi planın reddedilmesi planın doğudan batıya uzamasına yol
açmıştır.Ortadaki aks kare,diğer akslar uzun dikdörtgendir.Sütunlar arasında oluşan
döşemeler farklı biçimlerde tasarlanmıştır.Çadır biçiminde noktasal döşeme yeni
bir dekorasyon biçimi sunar ve önceki Ermeni kiliselerinde görülmeyen bir
detaydır.Bu tarz detaylar İran kaynaklıdır ve ateş tapınaklarının tavanını
andırır.Bu durum Horomos’un mimarlarının doğudaki mimari gelişmelerden haberdar
olduklarını gösterir.
Zhamatun mekanında ışıklığın altında yer alan döşeme
piramitsel inşa edilmiştir.Bu detay ve küçük pencereler kullanma mekana mistik
bir hava katar.
Ermeni mimarlık tarihçileri Zhamatun’un planının geleneksel
evler ve sarayların mimarisinden esinlenme olduğunu ileri sürerler.Arkeolojik
kaynaklar bu tarz mekanların erken dönemlerde bulunduğunu gösterir.Ani’de yer
alan Bagratid sarayı bu duruma örnektir.
10.yüzyılın bitmesiyle Ani mimarlık okulu antik mimari
formlara başvurmaya başlamıştır.(Helenistik gelenek,antik yunan ,rotunda
biçimleri,taç biçiminde kemerler,sütun gövdeleri,kör arkadlar,çerçeveli
portallar,dorik sütunlar gibi.)
Zhamatun ile Yunanistandaki Litae mekanı arasında bir
benzerlik vardır.Litae de bir çeşit ön kilise işlevi görür.Fakat Ermeni
kiliselerindeki Zhamatun’un tarihi daha eskilere dayanır.Ayrıca Zhamatun’un ana
işlevi cenaze ile ilgilidir.Zhamatun yapısı İrandaki camilere de benzer.
Zhamatun yapısıyla ilgili büyük benzerlik en eski Ermeni
Kilisesi olan Ejmiatsin ile arasında bulunur.Arşakid kralı Trdat,Ejmiatsin
katedrali ile oldukça ilgilidir.Bu kilise Ermenistan’ın Hristiyanlaşmasında büyük
öneme sahiptir.Ejmiatsin’in bazı özellikleri Zhamatsun’a aktarılmıştır.
Benim yorumuma göre Zhamatun ile Hz İsa’nın türbesi arasında
bir benzerlik bulunur.Ermeni hacılarının İsrail’e gitmeleri nedeniyle insanlar
bu mekanların farkındaydılar.Bu türbenin biçimi bir çok Ermeni kilisesinde kullanılmıştır.
Mimar Hovhannes Smbat, Hz İsa’nın türbesinin kütle biçimi ile
geleneksel Ermeni mimarlığındaki kubbeli salon biçimini bütünleştirmiştir.Ayrıca
Helenistik gelenek ve antik yunandaki detayları kullanmıştır.Mimar burada
biçimleri olduğu gibi kullanmamıştır.Biçimleri yeniden yorumlayarak kullanmıştır.
Antik biçimleri yorumlama geleneği Ermeni mimarlığında
7.yüzyıldan başlayarak 11.yüzyıla kadar sürmüştür.Bu dönem Ermeni mimarlığının
rönesansı olarak kabul edilir.
Armen Kazaryan'ın ''The zhamatun of horomos:the shaping of an unprecedented type of fore-church hall'' isimli makalesinin çevirisidir.
Armen Kazaryan'ın ''The zhamatun of horomos:the shaping of an unprecedented type of fore-church hall'' isimli makalesinin çevirisidir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder